A
Akrostyczna biżuteria - biżuteria, w której pierwsze litery nazw oprawianych kamieni szlachetnych tworzyły słowa, które przekazywały wiadomość dla osoby obdarowywanej. Tego rodzaju biżuteria była popularna w Europie od XVIII do XIX wieku.
Antykwaryczna / antyczna biżuteria - biżuteria, która została wykonana co najmniej 100 lat temu.
B
Biza - część oprawy kamienia w pierścionku. Funkcją bizy jest umożliwienie przepuszczenia światła do oprawionego kamienia.
Brylant - oszlifowany diament w formie okrągłej z pełnym szlifem brylantowym. Współczesny szlif brylantowy składa się z nie mniej niż 57 faset. W języku potocznym brylantem możemy nazwać również diamenty w innych szlifach, np. owalnym czy szmaragdowym.
Brylantowy szlif - jeden z rodzajów szlifu kamienia. Został zapoczątkowany przez wyjątkowo symetryczny szlif belgijskiego inżyniera Marcela Tolkowsky'ego z 1919 roku. Po kilku drobnych zmianach zastosowanych w szlifie, w 1926 roku nazwano go "szlifem idealnym" lub "pełnym szlifem brylantowym". Charakteryzuje się znanym nam obecnie kształtem ze spiczastym koletem oraz okrągłą rondystą, a także minimum 32 fasetkami na górze i co najmniej 24 fasetkami na dole kamienia.
C
Carga - rodzaj oprawy, który polega na opasaniu kamienia metalem.
Cecha probiercza - oficjalny znak wybity przez urząd probierczy na wyrobach wykonanych z metali szlachetnych. Informuje o tym, z jakiego metalu został wykonany wyrób, o promilowej zawartości czystego metalu szlachetnego w stopie oraz o mieście, w którym wyrób został ocechowany. Każdy kraj posiada innego rodzaju cechy probiercze. Jednym z ich elementów jest znak graficzny. W Polsce dla złota jest to głowa rycerza, dla srebra głowa kobiety, dla platyny głowa konia, a dla palladu głowa psa. O zawartości metalu szlachetnego mówi próba, która znajduje się po prawej stronie znaku graficznego, a po lewej stronie widnieje inicjał miasta, w którym wyrób został ocechowany. Warto podkreślić, że na przestrzeni lat cechy probiercze ulegały subtelnym przekształceniom, dzięki czemu możemy określić wiek wyrobu.
D
Dawna biżuteria - według polskiego prawa probierczego do biżuterii dawnej zaliczamy wyroby powstałe przed 1962 rokiem.
Dewizka - dekoracyjny łańcuszek dawniej połączony z kluczykami lub breloczkami, a następnie z zegarkiem kieszonkowym. Obecnie częściej noszony jako naszyjnik lub bransoletka.
Diament- bardzo rzadki, najtwardszy naturalnie występujący na ziemi minerał. Szacuje się, że najstarsze diamenty zostały skrystalizowane co najmniej 3 miliardy lat temu, na głębokości od 150 do 200 kilometrów pod powierzchnią ziemi. Diament charakteryzuje się tym, że jest trudnotopliwy i odporny na działanie kwasów i zasad. Diament może zostać zarysowany tylko przy użyciu innego diamentu.
Dublet - kamień składający się z dwóch części sklejonych, stopionych lub spieczonych w całość. Może być wykonany z kamieni naturalnych, szkła, żywicy.
E
Emalia - szklista powłoka, jak i technika zdobienia metalu szkliwem.
F
Faseta - płaska, oszlifowana powierzchnia kamienia, pozwalająca na lepsze odbicie światła.
Feret - ozdobna zapinka do spinania naszyjników, ale także biretów (nakrycie głowy) i butów. Ferety największą popularnością cieszyły się wśród XV-wiecznej włoskiej i hiszpańskiej szlachty.
Filigran - jedna ze złotniczych technik z dziedziny metaloplastyki, znana już od czasów starożytnej Mezopotamii. Polega na zwijaniu, skręcaniu i splataniu bardzo cienkich metalowych drucików i łączeniu ich w ażurowy wzór.
G
Gagat (Jet) - to czarny, błyszczący i miękki mineraloid powstały z węgla brunatnego około 180 milionów lat temu. Utworzył się w beztlenowym środowisku wodnym w wyniku rozpadu fragmentów gałęzi drzew Araukarii rosnących w epoce jury. Jego wykorzystywanie do wytwarzania przedmiotów ozdobnych jest znane od tysięcy lat. Wikingowie wykonywali z niego pierścionki oraz małe figurki. W średniowieczu z gagatu wyrabiano dewocjonalia. W XIX wieku dzięki Królowej Wiktorii zyskał popularność jako materiał do wyrobu biżuterii żałobnej.
Galwanostegia - potocznie zwana galwanizacją. Jest to metoda pokrywania wyrobu metalowego powłoką np. złota, srebra lub rodu.
Gemmologia - nauka o kamieniach szlachetnych i ozdobnych, które stosuje się w jubilerstwie.
Gilosz (fr. guilloché) - zawiły ornamentowy wzór stworzony z wielu cienkich zachodzących na siebie linii.
H
Hodowana perła - perła powstała w wyniku ingerencji człowieka. Wnętrze mięczaka perłorodnego stymuluje się, aby miał on zdolność wyprodukowania masy perłowej.
I
Inkluzja (wrostek) - ciało obce lub niedoskonałość znajdująca się we wnętrzu minerału.
Inkrustacja - technika zdobnictwa polegająca na wstawianiu materiałów zdobniczych (np. srebra, masy perłowej czy złota) do zagłębień w głównym obiekcie tak, aby powstał odznaczający się ornament.
Intaglio - wklęsły wzór wycięty w kamieniu.
J
Jubiler - osoba zajmująca się projektowaniem i/lub sprzedażą biżuterii oraz rzemieślnik wykonujący biżuterię z metali i kamieni.
K
Kaboszon - rodzaj polerowanego, wypukłego na górze i ściętego na dole szlifu kamienia.
Kamea - wypukły wzór wycięty w muszli czy kamieniu.
Kameryzacja - jedna z technik zdobniczych, polegająca na wysadzaniu kamieniami jubilerskimi przedmiotów metalowych.
Kamień syntetyczny - sztucznie wytworzony przez człowieka kamień, który ma bardzo podobne właściwości chemiczne i fizyczne do kamienia, który ma naśladować.
Kamienie szlachetne - naturalne kamienie wyróżniające się wyjątkowymi właściwościami chemicznymi lub fizycznymi, np. silnym połyskiem i dużą twardością.
Karat (ct.) - miara masy używana w jubilerstwie. Karat to 200 miligramów lub jedna piąta grama. Termin został wprowadzony do systemu miar w 1014 roku. Nazwa pochodzi od arabskiego słowa qīrāṭ (قيراط), które oznacza "karob". Dawniej uważano, że każde nasiono tego drzewa ma stałą masę, czyli 0,2 grama. To właśnie za pomocą tych nasion odmierzano masę złota, srebra i kamieni szlachetnych.
Karmazycja - styl oprawy, polegający na umiejscowieniu blisko siebie kamieni (najczęściej diamentów) wokół centralnego, często większego kamienia.
Kolet (szpic) - spiczaste zakończenie podstawy oszlifowanego kamienia.
Korny - elementy oprawy kamienia, przypominające wyglądem kuleczki.
Krapy - elementy oprawy kamienia, potocznie zwane pazurkami lub łapkami.
L
Lupa jubilerska - przyrząd do dokładnej oceny jakości kamieni. Do oceny czystości diamentów standardowo używa się lupy o 10-krotnym powiększeniu.
M
Metale szlachetne - rzadko występujące w naturze metale, używane w złotnictwie. Należą do nich: złoto, srebro oraz platynowce.
Milgrain - zdobienie biżuterii małymi, delikatnymi metalowymi "koralikami" w celu stworzenia ozdobnej obwódki biżuterii. Największą popularnością technika cieszyła się w epoce edwardiańskiej (początek XX wieku) oraz w okresie Art Deco (lata 30. XX wieku). Do jego wykonania służy miligryf.
Mosiądz - stop miedzi i cynku, wyglądem przypominający złoto. Może zawierać dodatki innych metali.
N
Niello - znana od starożytności technika zdobienia przedmiotów metalowych masą złożoną z siarczków srebra, ołowiu i miedzi. Wcześniej wyżłobiony wzór wypełnia się grafitową pastą i poleruje.
O
Opalizacja - zjawisko optyczne, występujące na powierzchni minerałów. Polega na efekcie gry barw, które zmieniają się zależnie od kąta padania światła.
P
Parure - komplet biżuterii, zwany "dużym garniturem", na który składają się: kolczyki, naszyjnik, pierścionek, bransoletka i często tiara lub diadem. Wyróżniamy również demi-parure, czyli tak zwany "mały garnitur", składający się z dwóch elementów wspomnianej biżuterii, np. kolczyków i broszki.
Pavé (fr. bruk) - styl oprawy, w którym wiele drobnych kamieni jest osadzonych tak (jeden obok drugiego), aby zminimalizować widoczność metalu.
Perła - wytwór powstały w muszli mięczaków. Perły dzielimy ze względu na pochodzenie na słodko- i słonowodne. Występują w wielu barwach od białej przez różową, zielonkawą po czarną.
Pietre Dure (wł. twardy kamień) - technika zdobienia, polegająca na wytworzeniu mozaiki na płaskiej powierzchni z różnokolorowych twardych kamieni.
Próba - określa zawartość metalu szlachetnego w stopie, jest wyrażona w promilach.
R
Rafinacja (obróbka cieplna/termiczna) - powszechnie stosowane działania wpływające na poprawę barwy kolorowych kamieni szlachetnych, które nie mają wpływu na ich wartość rynkową.
Rozeta (fr. rosette – różyczka) - rodzaj szlifu, który charakteryzuje płaska podstawa, brak tafli na koronie oraz fasety w kształcie trapezów czy trójkątów. Można wyróżnić kilka odmian szlifu rozetowego, m.in. rozetę holenderską czy antwerpską.
S
Skala Mohsa - 10-stopniowa skala twardości minerałów. Najtwardszym minerałem (wg skali Mohsa - 10) jest diament. Twardość 9 posiadają korundy, 8 - topaz, a 1 - talk.
Solitaire (fr. samotny) - to potoczna nazwa określająca pierścionek z jednym kamieniem. Model ten jest najbardziej kojarzony z pierścionkiem zaręczynowym.
Sygnet - masywny pierścień, często z wygrawerowaną pieczęcią lub monogramem. Nigdyś był używany do stemplowania dokumentów.
T
Tryplet - kamień składający się z trzech części sklejonych, stopionych lub spieczonych w całość. Może być wykonany z kamieni naturalnych, szkła, żywicy.
U
Uncja trojańska - jednostka wagi metali szlachetnych, 1 uncja trojańska to 31,1 gramów. Nazwa miary wywodzi się od francuskiego miasta Troyes, które w średniowieczu odgrywało rolę ważnego ośrodka handlowego.
V
Verneuil - technika hodowania kamieni syntetycznych. Nazwa metody wywodzi się od francuskiego chemika Augusta Victora Verneuil, któremu udało się stworzyć pierwszy syntetyczny kamień (rubin) do celów jubilerskich. Metodę francuskiego badacza stosuję się do dziś na szeroką skalę.
Vintage biżuteria - według literatury anglojęzycznej biżuteria "vintage" to ta, która powstała pomiędzy 50 a 100 lat temu.
Z
Złotnik - zawód; rzemieślnik, który wykonuje biżuterię z metali szlachetnych, kamieni szlachetnych i innych drogocennych materiałów. Według tradycji chrześcijańskiej patronem złotników jest Św. Eligiusz, który w VI wieku własnoręcznie tworzył złote przedmioty użytkowe i artystyczne.
Złoto - metal szlachetny, występujący w naturze. W najczystszej postaci jasny lekko pomarańczowy i plastyczny. Jest też jednym z najmniej reaktywnych pierwiastków, przez co jest niezwykle ceniony przy produkcji biżuterii (nie matowieje i nie ma na niego wpływu większość chemikaliów). Czystość złota jest określana przez liczbę karatów. 24-karaty to nominalnie czyste złoto.
Bibliografia/netografia:
- Bennet D., Mascetti D. (2014). Understanding jewellery.
- Gradowski M. (1984). Dawne złotnictwo: technika i terminologia. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
- Kubalska-Sulkiewicz K. (2014). Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Maślankiewicz K. (1960). Kamienie szlachetne. Wydawnictwa Geologiczne.
- Zastawiak F. (1956). Złotnictwo i probiernictwo.
- https://www.vam.ac.uk/
- https://www.butterlaneantiques.com
- https://www.britishmuseum.org/