Epoką wiktoriańską nazywamy okres 64 lat, w których Wielką Brytanią rządziła królowa Wiktoria Hanowerska (1837-1901). Była jedną z najdłużej panujących monarchiń w historii i przyczyniła się do niezwykłego rozwoju swojego państwa. Był to rozwój odnoszący się do niemal każdej dziedziny życia. O Wielkiej Brytanii mówiono wtedy, że to imperium, nad którym „słońce nigdy nie zachodzi”. W wyniku podbojów i kolonizowania coraz to nowszych obszarów, o każdej porze doby można było znaleźć takie terytorium, gdzie akurat panował dzień.
Anglia w Epoce Wiktoriańskiej była najrozleglejszym państwem w dziejach świata, dodatkowo też podwoiła swoją populację. Szczyciła się potężną flotą, rozwinęła kolej parową, a co za tym idzie handel i turystykę oraz - co ciekawe - propagowała zachowywanie higieny. Skanalizowanie Londynu zmniejszyło epidemię cholery, a promocja używania mydła zminimalizowała liczbę chorób i zakażeń.
Aby ogólny dobrobyt państwa mógł trwać, na masową skalę wykorzystywano tanią siłę roboczą w postaci dzieci, które często pracowały po kilkanaście godzin w fabrykach. Nie za dobrze miały się też kobiety, o których życiu i prawach decydowali ich ojcowie lub mężowie. Dużym problemem była również ogromna dysproporcja w liczebności kobiet i mężczyzn. Tych drugich było zbyt mało, więc kobiety „bez przydziału” bardzo często były zmuszone oferować usługi seksualne za pieniądze. Problem ten został uznany w latach 50. XIX wieku za największą bolączkę społeczną Anglii.
W sztuce tego okresu świetnie rozwijała się literatura, głównie proza. Tworzyli wtedy Charles Dickens, Joseph Conrad, Artur Conan-Doyle czy Alfred Tennyson, których powieści nadal uznawane są za kanoniczne.
Jak widać, epoka wiktoriańska była bardzo zróżnicowana i potwierdzają to głosy historyków. Badacze są jednogłośni, jeśli chodzi o pozytywną ocenę biżuterii z tych czasów. Dzięki większemu dostępowi do surowców (kolonializm), zaczęła być dostępna szerszemu gronu, nie tylko arystokracji. Ton kolejnym trendom nadawała królowa Wiktoria. Patrząc na jej wybory modowe, możemy rozróżnić trzy okresy epoki wiktoriańskiej:
- romantyczny (1837-1861)
- wielki (1861-1880)
- estetyczny (1880-1901).
Pierwszy okres, romantyczny – to jak sama nazwa wskazuje czas zakochania Wiktorii. Królowa uwielbiała swojego męża Alberta oraz biżuterię, którą od Niego dostawała za urodzenie każdego dziecka. Mąż Wiktorii dość często obdarowywał ukochaną biżuterią swojego projektu. Młoda i szczęśliwa królowa nosiła lekką biżuterię z motywami serc (np. medalion w kształcie serca, w którym trzymała kosmyk włosów męża). Lubiła też broszki, a zwłaszcza podarowaną jej przez Alberta jeszcze w narzeczeństwie broszkę z szafirem i diamentem. Tworzyła ona komplet z diademem z tymi samymi kamieniami. Tiara została zaprojektowana przez księcia Alberta w 1840 roku. Stała się symbolem statusu królewskiego Wiktorii i to właśnie tę tiarę możemy zobaczyć na pierwszym oficjalnym portrecie młodej władczyni namalowanym przez Franza Winterhaltera.
Istotny jest też fakt, że w tamtym czasie na kontynencie europejskim panowały niepokoje społeczne i polityczne, przez co wielu znakomitych jubilerów i rzemieślników wyemigrowało do Anglii. Możliwa była więc produkcja biżuterii na wielką skalę. Książę Albert reaktywował “Society for the Encouragement of Arts, Manufacturers and Commerce”, a także bardzo często wypożyczał klejnoty królewskie na liczne wystawy w całym kraju. Chciał, aby oglądający mogli się inspirować prezentowanymi ozdobami i tworzyć własną biżuterię na jej podobieństwo.
Ważnymi motywami, przewijającymi się w biżuterii tego okresu były: wąż, drzewo i kwiat (np. niezapominajki), motyl, ważka (symbol zmiany i przeobrażenia w życiu) czy półksiężyc. Najchętniej noszono wtedy pierścionki, broszki i bransoletki, na ogół wykonane ze złota, pereł, onyksów, agatów, szmaragdów i kości słoniowej.
www.butterlaneantiques.com
Okres wielki to czas najgłębszej żałoby po przedwczesnej śmierci Alberta. Tuż po jego odejściu w 1861 roku królewscy jubilerzy mieli bardzo pracowity czas. Masowo produkowali medaliony, w których umieszczano miniaturowe zdjęcie przedstawiające księcia Alberta. Królowa rozdawała je krewnym i przyjaciołom, którzy mieli nosić je w czasie obowiązkowej trzymiesięcznej żałoby. Sama żałobę nosiła do końca życia.
W Anglii tego okresu modna stała się biżuteria z włosów, często zmarłej osoby. Włosy wplatano w bransoletki, kolczyki czy broszki lub tworzono z nich całą ozdobę. Wytwarzanie tego rodzaju biżuterii stało się domeną kobiet, które chciały mieć pewność, że nie noszą biżuterii z włosami nieznajomego. Niechęć do wysyłania włosów bliskich do jubilerów łączyła się z brakiem zaufania do nich.
Włosy wykorzystywano nie tylko w biżuterii żałobnej, ale także sentymentalnej, dawanej w dowód przyjaźni i miłości, również tej rodzicielskiej.
Ostatni okres życia królowej Wiktorii to okres zwany estetycznym. W tym czasie jej żałoba nieco się wyciszyła. Biżuteria tego czasu to powrót do ozdób robionych ręcznie, często na indywidualne zamówienie; zdecydowanie mniejsza, lżejsza i subtelniejsza. Do łask powróciły kamienie ozdobne, takie jak ametysty czy opale. Ważniejszy stał się wygląd kamienia, a nie tylko jego cena. Doniosłe znaczenie miała również pewna emancypacja kobiet i to, że mogły uczestniczyć w wydarzeniach sportowych, np. zawodach jeździeckich, zarówno jako widownia, jak i czynnie. Na takie wydarzenia potrzebna była delikatniejsza biżuteria, często motywem nawiązująca do danego sportu.
Popularnością w tym okresie cieszyły się też naszyjniki i pierścionki z wygrawerowanym hebrajskim słowem „Mizpah” ( „Bóg czuwa nad Tobą”). Słowo pochodzi z biblijnej opowieści o Labanie i Jakubie, którzy po wielu kłótniach rodzinnych zawarli przymierze. W ramach porozumienia usypali ze stosu kamieni wieżę, którą nazywano właśnie "Mizpah", co miało dowodzić, że siła wyższa ma ich obydwu w opiece. Wisiorkami z takim motywem obdarowywali się przyjaciele czy zakochani. "Mizpah" zastępowało popularne wcześniej "regard rings". Jednak "mizpah" dawano najczęściej jako medalion osobie wyjeżdżającej w daleką podróż albo wyruszającej na wojnę.
www.butterlaneantiques.com
Powyższy artykuł jest ogólnym wprowadzeniem do epoki wiktoriańskiej i w pełni nie wyczerpuje tematu. O szczegółowych aspektach biżuterii w stylu wiktoriańskim przeczytacie na blogu w przyszłości.
Bibliografia i netografia:
- Clare Phillips, ‘Jewelry: From Antiquity to the Present’, Thames & Hudson, 1996
- Charlotte Gere & Judy Rudoe, ‘Jewellery in the age of Queen Victoria: A mire to the world’, The British Museum Press, 2012
- Misztal M., ‘Królowa Wiktoria’, Wyd. Ossolineum, 2010
- www.vam.ac.uk
- https://www.sothebys.com/en/articles/queen-victoria-and-jewelry
- https://www.butterlaneantiques.com/